Ο ορεινός όγκος στα βόρεια των Περιφερειακών Ενοτήτων Δράμας και Ξάνθης αποτελεί το Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης (Ε.Π.Ο.Ρ.). Με έκταση 1.731.150 στρέμματα, περιλαμβάνει τα εκτενέστερα και πιο παραγωγικά δασικά οικοσυστήματα στην Ελλάδα, όπως αυτό της Ελατιάς, του Παρθένου Δάσους Φρακτού, του Δάσους Σημύδας, της Κούλας και της Χαϊντούς.

Το κλίμα και το ανάγλυφο της περιοχής δημιουργούν ένα πυκνό δίκτυο ρεμάτων, τα οποία υποστηρίζουν μια πλούσια παρόχθια βλάστηση και μια σημαντική πανίδα πριν καταλήξουν στις τεχνητές λίμνες του Νέστου Ποταμού. Ο Νέστος διασχίζει το Ε.Π.Ο.Ρ. με κατεύθυνση βορειοδυτικά προς νοτιοανατολικά συνεχίζοντας εκτός Εθνικού Πάρκου για να σχηματίσει τα περίφημα «Στενά του Νέστου» και, ακόμη νοτιότερα, το εκτενές δέλτα του. Το μεγαλύτερο μέρος του ποταμού που βρίσκεται εντός του Ε.Π.Ο.Ρ. έχει μετατραπεί σε έναν επιμήκη υδροταμιευτήρα μετά την κατασκευή των υδροηλεκτρικών φραγμάτων του Θησαυρού και της Πλατανόβρυσης, τα οποία δημιουργούν τεχνητές λίμνες μήκους 45 και 11 km αντίστοιχα.  

Η ιστορία της περιοχής συνετέλεσε στην ανάπτυξη και διατήρηση ενός εξαιρετικά ποικίλου περιβάλλοντος. Πράγματι, η σημερινή εικόνα του Πάρκου άρχισε να διαμορφώνεται ήδη από την εποχή των παγετώνων, όταν η Οροσειρά της Ροδόπης δεν σκεπάστηκε ποτέ από πάγους και αποτέλεσε καταφύγιο για πολλά είδη που εξαφανίστηκαν από την ευρύτερη γεωγραφική ζώνη, αλλά και από τη σύγχρονη εποχή, κατά την οποία η ακριτική της θέση περιόρισε πολλές παραγωγικές χρήσεις. Έτσι σήμερα, η περιοχή χαρακτηρίζεται από εκτεταμένη δασοκάλυψη που ξεπερνά το 85% και από μεγάλη ποικιλία τύπων βλάστησης, που ξεκινούν, στα χαμηλά υψόμετρα, από τα δάση των φυλλοβόλων πλατύφυλλων για να καταλήξουν σε πυκνά δάση οξιάς, δασικής πεύκης και ερυθρελάτης και, ακόμη ψηλότερα, στα υπαλπικά λιβάδια. Αξίζει να σημειωθεί ότι η περιοχή του Εθνικού Πάρκου αποτελεί το νοτιότερο όριο εξάπλωσης της ερυθρελάτης και τη μοναδική περιοχή εμφάνισης της στην Ελλάδα. Σπάνιο τύπο βλάστησης, στη Μεσόγειο και στην Ελλάδα, αποτελούν το δάσος σημύδας στο δυτικό, κυρίως τμήμα του Εθνικού Πάρκου.

Ανάμεσα στα 1200 περίπου είδη και υποείδη φυτών που έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα, περιλαμβάνονται τουλάχιστον επτά (7) τοπικά ενδημικά, όπως ο διάσημος κίτρινος κρίνος της Ροδόπης, πολλά ενδημικά της Ελλάδας και των Βαλκανίων, ενώ δεκάδες άλλα βρίσκουν στην περιοχή το νοτιότερο άκρο εξάπλωσής τους.

Οι ποικιλομορφία  των ενδιαιτημάτων της περιοχής έχει ως αποτέλεσμα την παρουσία πολλών ειδών θηλαστικών, με κυριότερα την καφέ αρκούδα, το αγριόγιδο, το λύκο και το κόκκινο ελάφι (ο μοναδικός φυσικός πληθυσμός στην Ελλάδα), αλλά και πουλιών με κυριότερα τον αγριόκουρκο, την αγριόκοτα και τον χρυσαετό.

Για αιώνες, τα βουνά της περιοχής φιλοξένησαν ανθρώπους με κύρια απασχόληση την κτηνοτροφία. Με το χρόνο όμως η περιοχή εγκαταλείφτηκε και δεκάδες οικισμοί ερημώθηκαν, αφήνοντας πίσω ίχνη ακόμα και στις πιο απομονωμένες γωνίες του ορεινού όγκου. Τόσο τα ερείπια των παλιών οικισμών όσο και τα μονοπάτια που ακόμη τους συνδέουν αποτελούν σήμερα αναπόσπαστα στοιχεία του τοπίου. Η πεζοπορία στα μονοπάτια αυτά, που πολλές φορές διασχίζουν τα ρέματα πάνω από πέτρινα τοξωτά γεφύρια, αποτελούν έναν εξαιρετικό τρόπο να εξερευνήσει κανείς την περιοχή.